Gregory of Nazianzus on Oaths and Swearing

Gregory of Nazianzus on Oaths and Swearing

______________________________________________________

Oration 4:122

Written in 363 CE.

Source: C. W. King (Tran.), 1888. Julian the Emperor: Containing Gregory Nazianzen’s Two Invectives and Libanius’ Monody with Julian’s Extant Theosophical Works, p. 83-84. George Bell and Sons, London.

---

122. And yet how do these maxims come up to ours, whose rule of friendship is "loving as one's own self," and the wishing to our neighbour the same good that we wish to ourselves; amongst whom it is a crime not merely to have acted wickedly, but even to have been on the point of it, the wish being punished as much as the deed; by whom chastity is so studied that even the eye is restrained; with whom the murderous hand is so far removed that even anger is chastised; to whom the swearing a false oath is so terrible and monstrous a thing, that to us alone swearing at all is interdicted; whilst as for money, the most of us have never had any at all, whilst others had gladly possessed more, but only that they might have more to despise, philosophically preferring the having nothing to all wealth; casting away the yoke of the belly as a bitter and abominable tyrant, and the author of every evil. Is it not a great thing to boast that they strive to be not even flesh and blood, expending the mortal upon the immortal part; their single rule of virtue being the not giving way to small vices and such as are thought nothing of by the generality. But the greatest thing of all is, that whereas others punish the ends, as the law directs, we chastise the beginnings, and repress them like some dangerous and unruly torrent.

Letter 41

Written c. 370 CE.

Source. Translated by Charles Gordon Browne and James Edward Swallow. From Nicene and Post-Nicene Fathers, Second Series, Vol. 7. Edited by Philip Schaff and Henry Wace. (Buffalo, NY: Christian Literature Publishing Co., 1894.) Revised and edited for New Advent by Kevin Knight. <http://www.newadvent.org/fathers/3103b.htm>.

---

I believe that there are others among you worthy of the Primacy, both because of the greatness of your city, and because it has been governed in times past so excellently and by such great men; but there is one man among you to whom I cannot prefer any, our son well beloved of God, Basil the Priest (I speak before God as my witness)*; a man of pure life and word, and alone, or almost alone, of all qualified in both respects to stand against the present times, and the prevailing wordiness of the heretics.

*(λέγω δὲ ώς ὑπό θεᾢ μάρτυρι) [PG 37:85]

Oration 26.1

Delivered in Constantinople, Autumn 380 CE. Two translations provided.

Source: Gregory Nazianzen. Select Orations, p. 175. The Fathers of the Church Vol. 107. Trans.: Martha Vinson. CUA Press, 2003.

I missed you, my children, and was missed by you to an equal degree, I have every confidence that this is so; if you require further assurance, indeed I protest , brethren, by my pride in you which I have in Christ Jesus our Lord. This oath that I use was made by the Holy Spirit, who impelled me to return to you that we might prepare for the Lord a people for his own possession. Note how great an assurance this is: I both convince you of my affection toward you at the same time that I declare my confidence in yours for me.

---

Source: Daley, B. (2012). Gregory of Nazianzus. Routledge. p. 117-118

I have missed you, my children, and you have missed me just as much! If I must add some proof to what I say, let me use the saying of Scripture: “I swear it by my pride in you, which I have in Christ Jesus our Lord.” For the Holy Spirit has assured me of this on oath—the Spirit, by whom we have been moved to come to you, that we might prepare for the Lord “a people of his own possession.” See how great my confidence is: I testify to my own feelings, and make every effort to express yours!

De Vita Sua: 1101-1109

Written in c. 382 CE. Describing event at Constantinople in 380 CE (see Oration 26). Two translations provided.

---

Source: Gregory of Nazianzus: Autobiographical Poems, p. 91. Trans. Carolinne White, 2005. Cambridge University Press.

As I was afraid that a dangerous situation might ensue I gave an oath, or rather (for I have never sworn an oath* - if I, too, may boast a little in God⁹⁴ - since I was washed by the grace of the spirit), I gave my word (which was believed because of my character) that I would stay until some of the bishops arrived (for they were expected at that time). I hoped that then I could free myself from all my concerns for others.   

94 Cf. 2 Corinthians 11:16 and 1 Corinthians 1: 31= 2 Corinthians 10:17.

---

Source: Gregory of Nazianus. Fathers of the Church, Volume 75 : Three Poems. Baltimore, MD, USA: Catholic University of America Press, 1987

"'Tell us then, are you going to have the Trinity thrown out with yourself?" Finally, panic-stricken lest something awful happen, I gave my word, and they accepted that on the strength of my character. I swore no oath however-I am not a swearing man*, if I, too, may boast a little in God, by whom I have been cleansed in the grace of the Spirit. I said I would stay on until some of the bishops arrived (they were expected at the time), thinking that then I could extricate myself from these uncongenial anxieties.

---

* άνώμοτος – unsworn. C.f  [ἡ γλῶσσ' ὀμώμοχ', ἡ δὲ ϕρἡν ἀνώμοτος.] My tongue hath sworn; my mind unsworn. (Euripides, Hippolytus, 612.):

Oration 45:17

Written c. 382-383 CE.

Source: Translated by Charles Gordon Browne and James Edward Swallow. From Nicene and Post-Nicene Fathers, Second Series, Vol. 7. Edited by Philip Schaff and Henry Wace. (Buffalo, NY: Christian Literature Publishing Co., 1894.) Revised and edited for New Advent by Kevin Knight. <http://www.newadvent.org/fathers/310245.htm>.

---

For although the new yoke is easy and the burden light, Matthew 11:20 as you are told, yet this is on account of the hope and the reward, which is far more abundant than the hardships of this life. If it were not so, who would not say that the Gospel is more full of toil and trouble than the enactments of the Law? For, while the Law prohibits only the completed acts of sin, we are condemned for the causes also, almost as if they were acts. The Law says, You shall not commit adultery; but you may not even desire, kindling passion by curious and earnest looks. You shall not kill, says the Law; but you are not even to return a blow, but on the contrary are to offer yourself to the smiter. How much more ascetic is the Gospel than the Law! You shall not forswear yourself is the Law; but you are not to swear at all, either a greater or a lesser oath, for an oath is the parent of perjury . You shall not join house to house, nor field to field, oppressing the poor; Isaiah 5:8 but you are to set aside willingly even your just possessions, and to be stripped for the poor, that without encumbrance you may take up the Cross Mark 10:21 and be enriched with the unseen riches.

Poema 2.1.2

Written after 381 CE.

Source: Rebillard, S.A., 2013. The Speech Act of Swearing: Gregory of Nazianzus’s Oath in Poema 2.1.2 in Context. J. Early Christ. Stud. 21, 177–207.

---

I swear [swore] on the very Logos, who for me is greatest God,

source from source, of the immortal Father,

image of the archetype, a nature its begetter’s equal,

who descended even into human existence from heaven;

I swear [swore] I will [would] not, diabolically minded, cast off the Great Mind

with heretic mind, nor the Word with heretic word.

If I should sunder the divinity of the luminous Trinity, hearkening to the will of this inimical age;

if the great seat should ever goad my mind to madness,

or should I lay on my hand with heretical desire;

if I should prefer a mortal guardian to God, securing my line to a weak rock;

if I should ever have a haughty spirit in good fortune,

or confronted with ills, conversely fall feeble;

if feigning righteousness I should dispense a justice somehow skewed;

if the supercilious should receive my esteem before the holy;

if seeing the base somehow at peace or crags on the route of the noble I should veer from the right path;

if envy should dissolve my spirit;

if I should mock the stumbling of another, even one unholy, as if holding my own step secure;

if my mind should collapse with tumid anger, and if unbridled my tongue race and my heart turn a wanton eye;

if I should hate someone fruitlessly, and if I should punish my enemy stealthily or even openly;

if from my home I should dismiss a beggar empty-handed,

or a spirit still thirsting for a heavenly word;

may Christ attend another more gently, but as for my efforts,

even up to my white hairs, may the breeze take them.

By these laws I bind [bound] my existence. And should I achieve the fulfillment of my desire, Eternal Christ, thanks be to you.

Carmina Moralia, 24

[Carm. 1.2.24]

Dialogue with a Frequent Swearer.

Written c. 380-390 CE.

Greek text with Latin translation.

Migne PG 37;790-813

Greek Text	Latin Text
Πρὸς πολυόρκους διάλογος.	Dialogus Adversus Eos Qui Frequenter Jurant
Α. Ὅρκου τί χεῖρον; Οὐδὲν, ὡς ὁ ἐμὸς λόγος.	A. Juramento quid pejus est? Nihil, meâ quidem sententiâ.
Β. Πῶς τοῦτ' ἐλέγχεις; εἰπέ μοι.	B. Quomode id demonstras ? Dic mihi.
Α. Λίαν προδήλοις καὶ σαφεστάτοις λόγοις.	A. Valdè manifestis et evidentissimis rationibus.
Β. Τίσι; δίδαξον.	B. Quibusnam? Edoce.
Α. Τούτοις. Ἀπόκριναι δὴ, καὶ σκεψώμεθα.	A. His. Responde, et consideremus.
Β. Λέγ', εἰ λέγεις τι, φίλτατε.	B. Dic, si quid habes, amice.
Α. Πάντων τι μεῖζον οἶδας ὧν ἐπίστασαι;	A. Omnibus quæ nosti, an majus aliquid esse scis?
Β. Τίνων ἐρωτᾶς;	B. Quibusnam de rebus interrogas?
Α. Πάντων, ὁρωμένων τε καὶ νοουμένων.	A. De omnibus quæ videntur, et quæ intelliguntur:
Β. Θεοῦ τι μεῖζον οὐ νοῶ.	B. Deo nihil majus novi.
Α. Ὀρθῶς λέγεις μὲν, οὐχὶ δ' ὀρθῶς ἠρόμην.	A. Rectè quidem dicis : ego autem non rectè interrogavi.
Β. Ἐχρῆν δὲ δὴ πῶς;	B. Quomodò ergò oportuisset?
Α. Οὐκ ἔστι μεῖζον· οὐδὲ γὰρ συγκρίνεται. Οὐ γὰρ σαφές σοι;	A. Non est majus quicquam Deo, neque enim comparatur. An non tibi id liquet?
Β. Καὶ πάνυ.	B. Profecto liquet.
Α. Τί οὖν μέγιστον πυνθάνεσθ' ἐχρῆν ἴσως;	A. Ergò decuit forsan quærere, quid sit maximum?
Β. Οὕτω νομίζω.	B. Sic credo.
Α. Καὶ τοῦτο δ' ἂν λέγοιτο ἐκ συγκρίσεως.	A. Et hoc dicatur ex comparatione.
Β. Οὐκ οἶμαι· πῶς λέγεις;	B. Non credo. Quomodò, dicis?
Α. Οὐδὲν μέγιστόν ἐστι μὴ τῶν συμφυῶν· Θεοῦ δὲ τί συμφυές;	A. Nihil maximum est inter ea, quæ non sunt ejusdem naturæ: Deo autem quid simile naturà?
Β. Οὐδέν.	B. Nihil.
Α. Λεγέσθω τοιγαροῦν ἄλλως Θεός.	A. Alioquin Deus diceretur.
Β Ὅπως λέγοις ἂν ἕλωμαι.	B. Prout dixeris, assentiar.
Α. Τί τῶν ἁπάντων τ' οὐδὲ συγκριτός;	A. Quid autem ex omnibus est quod comparari non possit?
Β. Θεός. Ἐροῦμεν οὕτως, ὡς δοκεῖ.	B. Deus. Ità dicemus, ut videtur.
Α. Τί δ' οὐ σεβαστὸν, καὶ μόνον, πάσῃ φύσει;	A. Sed quid? an non adorandus, et quidem solus, omni naturæ?
Β. Μόνον σεβαστὸν, εὖ λέγεις.	B Solus adorandus, recte dicis.
Α. Ἢ καὶ σεβαστὸν καί τι καὶ ὑβριστέον;	A. Sed an, adorandum simul et injurià aliquid afficiendum?
Β. Καὶ πῶς ἄμικτα μίξομεν;	B. Quomodò non miscenda miscebimus?
Α. Καὶ γὰρ σκοπῶμεν ὅρκος εἰ τιμὴν φέρει, Ἀλλ' οὐδέ γ' ὕβριν· Εἰ μή γ' ὑπῆρχε κίνδυνος ψευδορκίας, Οὕτως ἂν εἶχε καὶ σέβας· Ὥς τις μεσίτης ἀσφαλὴς καλούμενος, Καὶ γὰρ μεσίτης. Νῦν δὲ σκόπει μοι τὸ πρᾶγμα καὶ ποῖ φέρει.	A. Consideremus enim an jusjurandum honorem afferat, Minimè verò injuriam; si non adsit periculum perjurii, Tunc honorem et cultum deferet. Vocatum est, veluti tutus quidam mediator, Nam mediator est. Nunc autem mihi rem considera, et quò ferat.
Β. Σχεδὸν μὲν οἶδα, πλὴν λέγε.	B. Fere intelligo, sed tamen dic.
Α. Ζητῶ τιν' εἰκὼ τοῦ λόγου σαφεστάτην.	A. Quæro nitidissimam aliquam sermonis imaginem.
Β. Τίς δ' ἂν γένοιτο;	B. Quænam autem erit illa?
Α. Πέτραν τιν' εἶδες ἐκ λόφου κινουμένην;	A. Petram vidisti aliquandò ex monte ruentem?
Β. Καὶ πολλάκις γε· πῶς γὰρ οὔ;	B. Ac sæpè id quidem. Cur non enim?
Α. Ῥοίζῳ τε πολλῷ σφενδονημένην κάτω;	A. Ac magno impetu ad ima quasi fundà rotatam?
Β. Πολλῷ φόβῳ τε.	B. Et cum magno tremore.
Α. Ἢ καὶ τόδ' εἶδες ῥᾳδίως ἱσταμένην;	A. Num aliquandò ipsam vidisti facilè sisti?
Β. Εἰ μή τις ἄλλος, οὐκ ἐγώ. Αὑτὴν γὰρ ὠθοῦσ' ἡ πέτρα, κρείττων χερός.	B. Nisi quis alius viderit, ego non vidi. Se ipsam enim impellens petra fortior est manu.
Α. Λέγεις ἀληθῆ· Τὸ δ' αὐτὸ πάσχω, κἂν ἐγὼ κατατρέχω. Ῥοῖζος φέρει με πρὸς βίαν· Μένειν δ' ἀπαρχῆς κἀμὲ ῥᾷστον καὶ λίθον.	A. Rectè dicis. Idem mihi accidit, cùm ad inferiora curro : Effert me impetus violenter. Manere autem ab initio, et me, et lapidem, res facillima.
Β. Ῥᾷστον τί δ' οὐκ ἔχει;	B. Quid hic autem non facillimum?
Α. Τούτῳ κακὸν μέν ἐστι καὶ πᾶν προσφερὲς, Μάλιστα δ' ὅρκος, οἵομαι. Τὸ πῶς δ', ἄκουσον. Ἡδονὴ τῷ πράγματι Πολλὴ πρόσεστιν. Εἶτ' ἂν τύχῃ τις εἰς συμπάθειαν πεσὼν, Τί γίνετ'; οὐκ ἀνείργεται, Ἕως ἂν ἔλθῃ πρὸς κατάκρημνον βάθος.	A. Huic imagini malum omne persimile, Præcipuè verò jusjurandum, ut mihi videtur. Quomodò istud? audi. Inest huic rei Multùm voluptatis. Deindè si quis in consuetudinem inciderit, Quid fit? non cohibetur, Donec in profundum gurgitem pervenerit.
Β. Λέγεις τί κρημνόν;	B. Quem dicis gurgitem?
Α. Κρημνῶν μέγιστός ἐστιν ἡ ψευδορκία.	A. Gurgitum maximus est perjurium.
Β. Τὸ πῶς, μάθοιμ' ἂν ἡδέως. Πολλοὶ γὰρ οὐδ' ἴσασι πῶς ἐστι κακόν. Ἔστι δὲ δὴ πῶς;	B. Quomodò id fiat, libenter didicerim. Multi enim ne nòrunt quidem quomodò id sit malum. Quonam autem modo malum est?
Α. Οὐ τὴν ἑαυτοῦ πολλάκις σωτηρίαν Ὀμώμοκέ τις;	A. Annon sæpè per suam ipsius salutem Juravit aliquis?
Β. Καὶ μάλα.	B. Certè sæpùs.
Α. Τί οὖν; Δέδοικε μή τι τῶν κακῶν δράσας, Τὶ καὶ κακωθῇ· Μέσην τέως τέθεικε τὴν σωτηρίαν, Τὴν αὐτὸς αὑτοῦ δηλαδὴ, Ὥστ' ἐξολέσθαι, εἰ τύχοι ψευδῆ λέγων.	A. Quid igitur? Dùm metuit, ne quid admittens mali, Malo et ipse afficiatur, Mediam interposuit salutem, Suam ipsius videlicet, Ut pereat, si falsum dixisse inveniatur.
Β. Οὕτω δοκεῖ μοι.	B. Sic mihi videtur.
Α. Τοῦτ' οὖν λογίζου, κἂν Θεόν ποτ' ὀμνύσῃς.	A. Hoc igitur considere, si quandò per Deum jures.
Β. Τὸ ποῖον, ὡς ἂν εἰδῶ;	B. Quale illud est, ut intelligam?
Α. Μέσον τέθεικας τὸν Θεὸν τῆς πίστεως.	A. Mediatorem posuisti Deum fidei tuæ.
Β. Μέσον· τί δ' ἄλλο;	B. Mediatorem sanè. Quid enim aliud?
Α. Φυλάσσετ' εὐορκοῦντι, λύεται δὲ μὴ, Ὅσον ἐφ' ἡμῖν.	A. Servatur rectè juranti; solvitur, si non rectè, Quantùm in nobis est.
Β. Εὖ λέγεις.	B. Rectè dicis.
Α. Τὸ μὴ φυλάσσειν δ', εἰπέ μοι, τί σοι δοκεῖ;	A. Sed non servare, dic mihi, quid tibi videtur?
Β. Ἄρνησις, οἶμαι.	B. Negationem esse arbitror.
Α. Ἄρνησις οὖν πέφυκεν ἡ ψευδορκία.	A. Negatio ergò est perjurium.
Β. Οὐκ ἔστιν ἄλλως οὐδαμῆ.	B. Nihil aliud profectò est.
Α. Ἀρνήσεως δὲ τί χεῖρον ἄρ' εἰπεῖν ἔχεις;	A. Negatione autem quid pejus dicere queas?
Β. Οὐκ ἔστιν εὑρεῖν.	B. Haud equidem invenio.
Α. Πάντων ἄρ' ἐστὶ χεῖρον ἡ ψευδορκία, Ὡς γοῦν δέδεικται καὶ μακρῷ.	A. Res est igitur omnium pessima, perjurium, Ut pluribus demonstratum est.
Β. Πῶς οὖν φύγωμεν;	B. Quomodò ergò illud fugiamus?
Α. Τὸν τρόπον κτησώμεθα Πιστόν.	A. Mores aptos habeamus ad faciendam fidem.
Β. Μέγ' εἶπας.	B. Magnum dicis.
Α. Ὅρκου γὰρ ἧττον χρεία τοῖς εὐγνώμοσιν.	A. Minùs enim opus est jurejurando viris probis.
Β. Ἧττον γὰρ οἶμαι οὐδαμῶς.	B. Minùs illud idem ipse puto, ac minimè.
Α. Ἀλλ' ὁ τρόπος καθίστατ' ἀντὶ μάρτυρος.	A. Sed mores testis loco consistunt.
Β. Ἔχει γὰρ οὕτως.	B. Sic enim se res habet.
Α. Τί πλεῖόν ἐστι τοῖς πολυόρκοις, εἰπέ μοι;	A. Ecquod lucrum his qui sæpè jurant? Dic mihi.
Β. Γέλως. Τί δ' ἄλλο προστίθεις;	B. Risus. Quid aliud adjicies?
Α. Μηδ' ἂν λέγωσιν οὖν τι καὶ πιστὸν, δοκεῖν.	A. Ut etiamsi aliquid veri dicant, dicere non videantur.
Β. Κἀμοί γ' ἀρέσκει.	B. Mihi quoque ità placet.
Α. Φέρ' οὖν, ἐμοὶ πείσθητι.	A. Age igitur, obsequere mihi.
Β. Καὶ μάλιστα μέν.	B. Ac libentissimè quidem.
Α. Τοῖς τοῦ λογισμοῦ φαρμάκοις Πᾶσαν κάτασχε τὴν νόσον. Πολλοὶ δὲ δὴ Ὧν ἴσμεν ἡμεῖς Καὶ μειζόνων ἐκράτησαν ἢ βούλομαι.	A. Rationis medicamentis Morbum omnem comprime. Multi autem Quos novi, Etiam majora (vitia) quàm nunc volo, vicerunt.
Β. Τίνων λέγεις δὴ μειζόνων;	B. Quænam majora dicis?
Α. Θυμοῦ, φθόνου τε, πλησμονῆς, τῶν πλησμονῆς.	A. Iram, invidiam, gulam, et quæ ex gulà.
Β. Πῶς ταῦτα μείζω;	B.Quomodò hæc majora ?
Α. Πλείων ὄρεξις. Ὧν δ' ὄρεξις ἔντονος, Μείζων κάθεξις.	A. Vehementior horum appetitus. Quorum autem vehemens appetitus, Ea difficilius reprimere.
Β. Πᾶς λόγος. Εἰ δ' οὐ καθεκτὴν τὴν νόσον τέως ἔχεις, Τί δεῖ γενέσθαι;	B. Certa res. Sed si morbo hactenùs insanabili laboras, Quid faciendum?
Α. Τὸ γοῦν ἀεὶ, καὶ μείζω, καὶ παντὸς πέρι, Ὅρκους πληθύνειν, φεῦγέ μοι.	A. Semper, et vehementiùs, et de re quàlibet Caveas jusjurandum multiplicare.
Β. Πότ' οὖν, τίνας τε, καὶ τίνων δίδως χάριν;	B. Quandonàm ergò, et quale, et quam ob causam, concedis jusjurandum?
Α. Οὔσης ἀνάγκης.	A. Ubi adest necessitas.
Β. Ἔστω. Τίνος δὲ δὴ, προστίθει;	B. Sit sanè: sed quæ necessitas, adde.
Α. Κινδύνων Ἐλευθερώσων δή τινας.	A. Ut periculis Liberes aliquem.
Β. Χρηστόν γε.	B. Optimum id sanè.
Α. Ἢ σεαυτὸν αἰσχρᾶς αἰτίας Ἐλευθερῶν γε. Ὅρκος δὲ μή σοι χρημάτων κέρδος φέροι. Λίαν γὰρ αἰσχρὸν φαίνεται.	A. Vel ut te ipsum turpi crimine Exsolvas. Sed ne tibi ex jurejurando pecuniæ lucrum accedat. Id enim videtur admodùm turpe.
Β. Λίαν.	B. Admodùm.
Α. Πρόχειρον ἐγκαλεῖν ψευδορκίαν Τούτων τί μᾶλλον; Πλείους κακοὶ γάρ εἰσιν εἰς τὰ χρήματα.	A. Ac proclive est perjurii accusari Istos præsertim. Plures enim sunt mali causà pecuniæ.
Β. Πλείους· τίς οὐ συνθήσεται;	B. Plures sanè. Quis non assentiatur?
Α. Καὶ τοῖς σοφισταῖς τοῦτ' ἐδογματίζετο.	A. Atque id sophistæ autumabant.
Β. Τί οὖν μέγ' ἡμῖν;	B. Quid igitur magni à nobis fit?
Α. Οὐδὲν τὸ μιμεῖσθαι, εἰ δὲ καὶ φαινοίμεθα Χείρους, τόδ' αἰσχρὸν καὶ μάλα.	A. Nihil sanè magni, si eos imitemur. Sed si videamur Deteriores, erit id turpissimum.
Β. Ὅρκους δὲ δὴ μάλιστα φευκτέον τίνας;	B. Quænam autem juramenta maximè fugienda?
Α. Εὔδηλόν ἐστι.	A. Manifesta res est.
Β. Πλὴν σοῦ γ' ἀκούειν ἀσφαλές.	B. Sed tamen ex te audire tutius erit.
Α. Τούτους λέγω Ὅσοι γε φρικωδέστεροι.	A. Illa dico Quæcumque horribiliora.
Β. Δέδοικας εἰπεῖν;	B. Enarrare metuis?
Α. Ὅσσοι ἂν μνήμην Θεοῦ Ἔχουσιν ἁπλῶς.	A. Quotquot Deum Simpliciter memorant.
Β. Γραφῶν δὲ δὴ τί, καὶ πάθους, καὶ προσφορᾶς;	B. Quid si Scripturas, aut passionem, aut sacrificium?
Α. Καὶ ταῦτ' ὁμοίως μυστικά.	A. Sunt hæc pariter arcana et mystica.
Β. Ἡμῖν δὲ δὴ μάλιστα τῶν ἐγχωρίων·	B. At nobis (juramenta) inter præcipuas loci consuetudines.
Α. Καὶ δακρύω γε. Τὸ γὰρ σύνηθες καὶ νόμος καθίσταται. Πλὴν πάνθ' ἁλωτὰ τῷ λόγῳ.	A. Est ità, idque defleo. Nam consuetudo etiam legis obtinet locum: Sed tamen omnia ratione vinci possunt.
Β. Τίν' οὖν λέλοιπας ὅρκον;	B. Quodnam ergò jusjurandum concedis?
Α. Εἴθε μηδένα, Μὴ δ' ἦν τις ἄλλος.	A. Utinàm nullum! Neque aliud prorsùs esset.
Β. Εἰ μὴ γυναῖκα, τέκνα, τὴν σωτηρίαν, Ζωὴν, ἀπένθητον βίον.	B. Quidni per uxorem, filios, salutem, Vitam, prosperos eventus?
Α. Ἀραὶ τάδ' ἐστὶν, ἀλλ' ὅμως ὅρκος δοκεῖ.	A. Sunt hæc imprecationes. Sed tamen jusjurandum videntur.
Β. Καὶ γὰρ δοκείτω Ταῦθ', οἷ τε καὶ πληγέντες οὐκ ὀλώλαμεν· Ψυχῆς γὰρ οὔπω κίνδυνος· Ἣν ἐξολέσθαι, παντελής ἐστι μόρος.	B. Ac sanè videantur talia. His etsi lædimur, non tamen perimus. Nondùm animæ periculum, Quam quidem perire, perfectus est interitus.
Α. Ὀρθῶς ἔχει σοι. Σοὶ δ' εἰς ἅπαντα, τῇ ζέσει τῆς καρδίας, Θεὸς, τράπεζα, φίλτατα, Σταυρὸς, γυνὴ, τὸ θεῖον αἷμα, αἷμα σὸν, Γῆ καὶ θάλασσα, Ὃ πρῶτον ἤνεγχ' ἡ κακὴ προθυμία, Τῷ σῷ φθορεῖ κινούμενον· Ὃς καὶ γλυκεῖαν τὴν νόσον ποιεῖ δοκεῖν, Ὢ τῆς ἀνοίας! Ὥσπερ χέοι τε χρυσὸν ἐκ γλωσσαλγίας.	A. Rectè hæc tibi se habent. Tibi verò ad omnia quæ accidunt, æstu cordis, Deus, mensa, res carissimæ, Crux, uxor, divinus sanguis, sanguis tuus, Terra et mare, Quicquid primùm mala cupiditas protulit, Corruptore tuo incitante, adhibentur; Qui etiam efficit, ut dulcis morbus videatur, O vesaniam! Quasi aurum ex linguæ prurigine profundat.
Β. Ἔχει γὰρ οὕτως, ὡς λέγεις.	B. Ita se res habet, ut dicis.
Α. Ἄλλα δ' ἐπ' ἄλλοις κύματ' ἐξεγείρεται, Θυμοῦ πνέοντος Ἴσως, ἴσως δὲ χρημάτων ἴσως πόθου· Πλεῖσται γάρ εἰσιν αἱ πάγαι. Οὐ τὸν χεθέντα δεινὸν ὅρκον οἴεται.	A. Alii autem ex aliis fluctibus excitantur, Irà spirante Forsitan, forsitan pecuniæ amore: Sunt enim plurimi laquei. Non grave illi videtur jusjurandum quod effudit.
Β. Οὐκ οἴεται γάρ.	B. Non sanè videtur.
Α. Τῷ δ' ἐμμένοντι, φεῦ τάλας! συμπνίγεται.	A. Sed ab eo quod intùs manet, heu miser! suffocatur.
Β. Ὥσπερ γραφεὺς εἶ τοῦ πάθους.	B. Veluti pictor es hujus morbi.
Α. Πείθειν νομίζει τῷ ἀπειθεῖσθαι πλέον, Ἂν μὴ νοηθῇ. Τί δεῖ λόγων σοι πλειόνων, ἂν εἷς κρατῇ;	A. Fidem sibi adhiberi putat, cùm denegatur maximè, Si non intelligatur. Quid opus est pluribus rationibus, si una vicerit?
Β. Μόχθος περισσὸς δηλαδή.	B. Labor videlicet supervacaneus.
Α. Ὅρκων δὲ τί δεῖ πλειόνων, ἂν εἷς κρατῇ;	A. Juramentis quid pluribus opus est, si unum vicerit?
Β. Οὐκ οἴομαί γε.	B. Haud equidem arbitror.
Α. Τὸ πλῆθος οὖν γνώρισμα τῆς οὐ πίστεως.	A. Multitudo igitur indicium est fidem denegari.
Β. Οὐκ ἔστιν ἄλλως, εὖ λέγεις.	B. Non àliter se res habet, rectè dicis.
Α. Ἢ μηδόλως οὖν ὀμνύειν, ἢ εἴπου τινά.	A. Vel igitur omninò non jurare, vel saltem rarò.
Β. Τοῦτ' ἦν ἄριστον.	B. Id quidem esset optimum.
Α. Εἷς ἂν τρέπηται, καὶ τὸ πᾶν τραπήσεται.	A. Unum si violetur (juramentum), omnia violantur.
Β. Καλοῦ γε τοῦ σοφίσματος!	B. O appositam rationem!
Α. Εἴποι τίς ἂν, τὸ πλῆθος ὡς πιστεύεται;	A. Fortè quis dixerit, multitudini fidem adjungi.
Β. Νομίζεθ' οὕτως.	B. Sic equidem arbitrantur.
Α. Ἢ καὶ κόνιν συνθεὶς σὺ ποιεῖς χρυσίον;	A. Numquid tu pulverem congerens aurum efficis?
Β. Τίς δ' ἄλλος, ἢ τίς ἡ φύσις;	B. Quis verò alius, quæve natura?
Α. Ἐκ πλειόνων δὲ, τίς λόγος, ἀπιστουμένων Πίστιν γενέσθαι;	A. Quæ ratio esse potest, ut ex pluribus, quæ fide carent, Fides obtineatur?
Β. Οὐδεὶς, ἔμοι γε φαίνεται.	B. Nulla, ut mihi videtur.
Α. Παύσεις ποτὲ Πλούτου κακίστου βέλτιον; Οὔκουν ὀμῇ τὰ πάντα, οὐδὲ πάντοτε, Ἔσθων, κυβεύων, Πλέων, ὁδεύων, δυστυχῶν, εὐημερῶν, Ἀπεμπολῶν, τὶ κτώμενος, Χαίρων, στενάζων, ἐν φίλοις, ἐν συμπόταις, Ἐμῶν τὸν ὅρκον, Ὡς οἱ τροφῆς τε καὶ ποτοῦ πεπλησμένοι.	A. Relinquèsne tandem aliquandò Malas divitias, quod est melius? Noli ergò vel quævis juramenta usurpare, vel semper, Edens, ludens, Navigans, iter faciens, si malè cesserit, si benè. Vendens, aliquid acquirens, Gaudens, ingemiscens, inter amicos, inter convivas, Vomens jusjurandum Veluti qui cibo et potu repleti sunt.
Β. Πολλῆς τὸ πρᾶγμα συμφορᾶς.	B. Res valdè calamitosa.
Α. Ἀλλ' οὐδὲ πάντων εἴνεχ', ὡς ἁλώσιμος, Ἐπὰν κρατηθῇς Ἔργου, λόγου, σκιᾶς τε καὶ τυραννίδος.	A. Nec verò quibusvis de causis (jures), quasi qui reus agendus sis, Si victus fueris, Operis, sermonis, umbræque et violentiæ.
Β. Ὡς γοῦν τὰ πολλὰ φαίνεται.	B. Certè velut plerumquè fieri videtur.
Α. Τὰ πάνθ' ὑβρίζεις, καὶ Θεὸν καὶ πράγματα.	A. In omnia contumeliosus es in Deum et res creatas.
Β. Πῶς δὴ τὰ πάντα;	B. Quomodò verò omnia?
Α. Εἰς ἓν τὰ πάντα συντιθεὶς, οὐκ ὄντ' ἴσα. Σπάρτος τόδ' ἐστὶν ἡνίας. Τί δ'; οὐχὶ, φήσεις, καὶ Θεός ποτ' ὀμνύων Εὑρίσκεθ' ἡμῖν, Ὡς αἱ Γραφαὶ γοῦν; Ἢ τί καὶ κρεῖσσον Θεοῦ;	A. In unum omnia nectens, quamvis non sint æqualia. Spartea hæc est, ceu plexa junco habena. Quid autem? Nonne, inquies, et Deum aliquandò  jurasse Invenimus? Sic Scripturæ tradunt. Quid autem Deo melius?
Β. Τὶ κρεῖσσον οὐχ εὑρίσκεται.	B. Haud quicquam melius invenitur.
Α. Εἰ δ' οὔτι κρεῖσσον, οὐδ' ἂν ὀμνύοι ποτέ.	A. Si autem non est quicquam melius, nunquàm jurat.
Β. Πῶς οὖν λέγουσι;	B. Quomodò ergò tradunt (Scripturæ Deum jurare)?
Α. Λέγει τι, τοῦτο δ' ὅρκος ἐστὶ τοῦ Θεοῦ.	A. Cùm aliquid dicit, id juramentum est Dei;
Β. Πῶς οὖν καθ' ἑαυτοῦ λέγεται;	B. Qui igitur per se ipsum jurare dicitur?
Α. Πῶς; οὐδ' ἂν εἴη παντελῶς, εἰ ψεύδεται;	A. Qui? Deus omninò non foret, si mentiretur?
Β. Φρικτὸν λέγεις τι.	B. Horrendum quid narras.
Α. Φύσις γάρ ἐστι καὶ τὸ ἀψευδεῖν Θεοῦ· Οὐκ ἔστιν ὅστις ἀντερεῖ.	A. Natura quidem Dei est, quòd non mentiatur: Nemo est qui negaverit.
Β. Τί δ' ἡ Παλαιά;	B. Quid autem lex vetus?
Α. Οὐ τὸν ὅρκον κωλύει, Ζητεῖ δ' ἀληθῆ. Καὶ γὰρ φονεύειν τηνικαῦτ' ἦν ἔννομον, Νῦν δ' οὐδὲ παίειν.	A. Jusjurandum non prohibet, Sed quærit veritatem. Etenim occidere tunc temporis erat lege permissum: Nunc autem, nequidem licet ferire.
Β. Τοῦ χάριν;	B. Quam ob causam?
Α. Τόθ' ἡ τελευτὴ τῶν κακῶν ἐκρίνετο, Νῦν καὶ τὸ κινοῦν.	A. Tunc perpetratio sceleris judicio plectebatur: Nunc autem, etiam id quod movet ad crimen.
Β. Οὕτω δοκεῖ μοι. Καὶ γὰρ ἦλθ' ἐπὶ πλέον.	B. Sic mihi videtur. Etenim lex nova tendit ad perfectius.
Α. Ὥστ' οὐδ' ὀμεῖται σωφρονῶν	A. Quamobrem non jurabit sapiens.
Β. Τί οὖν; δέδωκας ἔστιν οἷς, ὡς νηπίοις, Τροφῆς τὰ πρῶτα, Ὡς ἂν λάβωσι καὶ τροφὴν τὴν ὕστερον;	B. Quid igitur? num largiris quibusdam tanquàm infantibus, Primum cibum, Ut etiam capiant escam firmiorem?
Α. Ὀρθῶς γε καὶ σοφώτατα.	A. Rectè quidem sapientissimè.
Β. Καὶ Παῦλος ὤμνυ, φασί.	B. Atqui Paulus juravit, inquiunt.
Α. Τίς τόδ' εἶπέ σοι· Ὡς λῆρος ἦν τις!	A. Quis hoc tibi dixit? Quàm nugator is fuit!
Β. «Μάρτυς Θεός μοι,» καὶ, «Θεὸς τόδ' ἱστορεῖ,» Ταῦτ' οὐκ ἦν ὅρκου;	B. « Testis mihi Deus est, » et « Deus scit,» Nonne hæc sunt juramentum?
Α. Καὶ τίνος; Πίστωσις ἐστι τοῖς τοσούτοις ἀῤῥαγής,	A. Quod? Nihil aliud sunt quàm asseveratio tantis rebus nixa, ut sit inviolabilis.
Β. Ἐμοὶ δὲ δώσεις;	B. Mihi verò idèmne concedes?
Α. Καὶ πάντα μοι γένοιο Παῦλος εἰς σθένος. Στάθμη δικαία τοῦτό γε.	A. Utinàm mihi omninò fias Paulus, in virtute! Regula sanè justa est.
Β. Θυμός τι λήψετ';	B. Iracundia quid accipiet?
Α. Εὖγε, τηνικαῦτα δὴ, Ἐπάν τι συμβῇ. Ἁπλοῦν κακόν τι χεῖρον, ἢ δισσὸν δοκεῖ; Οἷον τόδ' ἐστί· Τὸ δ' οὐ προκληθέντ' ἀθρόως ὅρκῳ πεσεῖν. Τί φαίνεταί σοι;	A. Optimè tùm scilicet, Cùm aliquid acciderit. Simplèxne malum tibi majus, quàm duplex, videtur? Quale istud est: Ut si nemine impellente in juramentum spontè incidas. Quid tibi videtur ?
Β. Ναὶ φθόνος.	B. Quasi primum scelus.
Α. Τί δ', ἂν προκληθεὶς, ἄλλο χεῖρον εἰργάσω;	A. Quid autem, si provocatus, graviùsne aliquid feceris?
Β. Τοῦτ' αὐτὸ δή που. Εἰ δ' ἐξ ἀγνοίας;	B. Itidem malum est, ut priùs. Quid si ex ignorantià?
Α. Μεῖον. Ἀλλ' ὑπεύθυνος, Ὧν ἦν τὸ κίνημ' ἐξ ἐμοῦ.	A. Minus quidem malum. Verùm  reus sum, Eorum quorum motus ex me oritur.
Β. Εἰ δ' οὐκ ἄκων μὲν, κινδύνων δ' ἐλευθερῶν;	B. Quid si, non equidem invitus , sed ad liberandam a periculo?
Α. Ἄλλος δότω τις.	A. Alius quis concedet.
Β. Εἰ δ' ἐγγράφοι τις, ὅρκον οὐκ ὀμωμοκώς;	B. Sin autem quis scripserit, juramentum ore non proferens?
Α. Τί οὖν τὸ γράμμα βούλεται; Χειρόγραφον δὲ τῶν δεσμῶν δεσμεῖ πλέον.	A. Quid igitur hæc sibi vult scriptura? Porrò  scriptura vinculis constringit arctiùs.
Β. Εἰ δ' ἐξ ἀνάγκης;	B. Si autem ex necessitate?
Α. Πῶς οὐ τέθνηκ'; ἐχρῆν δὲ πρόσθεν καὶ θανεῖν.	A. Quomodò mortem non oppetiit? Oportebat enim potiùs mori.
Β. Εἰ δ' οὐ Γραφῶν προκειμένων;	B. Quid si non præsentibus sacris Libris?
Α. Σελὶς τὸ σεπτὸν, ἢ Θεὸς χαρίζεται;	A. An Codex venerationem, an Deus præstat?
Β. Δῆλον τόδ' ἐστί.	B. Id manifestum est.
Α. Φοβῇ τὸ δέρμα, τὸν Θεὸν δ' ἐγὼ πλέον.	A. Membranam times; Deum ego magis.
Β. Πολλοῖς συνήθης ἡ νόσος.	B. Pluribus frequens est hic morbus.
Α. Πολλοῖς τόδ' ἐστίν· οἷον εἴ τις δεσπότην Παίων, ἀτιμῶν, Τὸν δοῦλον ἢ ἀφεῖτο, ἢ τιμᾷν θέλοι.	A. Multis et istud est; ac veluti si quis herum Verberans et ignominià afficiens, Servum aut missum faciat, aut etiam venerari velit.
Β. Πολλῆς γε τῆς ἀτιμίας!	B. O insignem contumeliam!
Α. Ἢ καὶ βασιλέως εἰκόνα σώζοιτό τις, Αὐτὸν καθαιρῶν.	A. Vel si quis regiam imaginem servet, Regem ipsum throno dejiciens.
Β. Ἔχει μὲν οὕτω. Τοῦτο προστίθει δ' ἔτι, Εἴπερ τι λείπει τῷ λόγῳ.	B. Sic est equidem. Hoc autem adhuc velim adjicias, Si quid superest dicendum.
Α. Ἡ γλῶσσ' ὀμώμοχ', ἡ δὲ φρὴν ἀνώμοτος, Πολλοὶ λέγουσιν. Ἅπαντα πρόσθεν, ἢ ὅρκος, σοφίζεται. Μηδεὶς πλανάσθω μηδόλως. Ὅρκος μέν ἐστιν, ἡ δὲ διπλόη πόσον Κακὸν πρόσεστι!	A. Lingua juravit , sed mens est injurata: Hoc multi dictitant. Quidvis potiùs quim juramentum subdolè excusatur. Nemo sibi fraudem fieri ullatenùs patiatur. Juramentum quidem est. Addità autem fraude quantum Mali accedit!
Β. Σκοπῶ. Τί δ' ὅρκος;	B. Considero. Quid verò est juramentum?
Α. Τῶν δεδογμένων ὁ νοῦς.	A. Eorum, quæ visa sunt, sensus.
Β. Ἔφριξ' ἀκούων οἷς λέγεις.	B. Horresco audiens quæ dicis.
Α. Λέγεις μέν. Οὔπω δ' οἶδα πρὶν πείρᾳ μάθω. Πίστις γὰρ ἔργον. Φρίσσουσι μέν τοι καὶ σύες παραυτίκα, Συὸς βοῶντος.	A. Id quidem ais. Sed tamen non credam,priusquàm experientià. didicero. Fidem enim facit opus. Horrescunt enim statim sues, Uno sue clamante.
Β. Ὧδ' ἔχει.	B. Est ità.
Α. Ἀλλ' οὐ μέγ' οὐδέν. Εἰ δὲ καρδίας λόγος Ἅψαιτ', ἐπαινῶ.	A. Neque verò id mirum est; sed si cor oratio Tangat , id laudo.
Β. Τί δ'; οὐ τὸ λοῦτρόν ἐστί μοι καθάρσιον;	B. Quid autem? an non lavacrum mihi est lustrale?
Α. Ἔστι. Σκόπει δέ.	A. Est quidem. Sed considera.
Β. Τί σκοπῶ;	B. Quid considerem?
Α. Οὐ τοῦ τρόπου πάντως γε, τῶν δ' ἐπταισμένων	A. Non mores abstergit penitùs lavacrum, sed lapsus.
Β. Τρόπου δὲ, πῶς ἄν;	B. Morum autem quomodò fit lustratio?
Α. Οὕτω μόνως ἂν, ἤν τι καὶ προεκπλύνῃ.	A. Ità duntaxat fiet, si quid tu quoque antè lavacrum abstergas.
Β. Νοῶ.	B. Intelligo.
Α. Φόβος γὰρ τοῦ πρόσω· Πολλῶν δὲ συγχώρησις οὐ τιμητέα.	A. Timor enim in posterum esse, debet: Plurimorum autem venia non magni facienda.
Β. Πῶς ἂν τόδ' εἴποι;	B. Quomodò hoc quis dixerit?
Α. Μή που δέησις δευτέρου καθαρσίου;	A. Ne fortè opus sit secundo lavacro.
Β. Τί δ' ἔστι τοῦτο; γνώρισον.	B. Quale autem est istud? indica.
Α. Ἔστι δὲ μακρῶν δακρύων καὶ τήξεως.	A. Est lavacrum diuturnarum lacrymarum et corporis afflictationtum.
Β. Μή μοι γένοιτο.	B. Ne mihi contingat.
Α. Δεινὸν προέσθαι δῶρον εὐκολώτερον.	A. Periculosum est facilius abjicere donum.
Β. Πλάκες τάδ' εἰσὶ τοῦ Θεοῦ	B. Tabulæ istæ sunt Dei.
Α. Θεοῦ γάρ εἰσιν· ἐγγράφοις δὲ καρδίας Πλαξί γε τῆς σῆς. Βούλει μαθεῖν ὡς τοῦτο τοῦ φθόνου πάλη, Τοῖς σοῖς φθονοῦντος δεξιοῖς;	A. Dei sanè sunt tabulæ. Tu verò eas inscribito Cordis tui tabulis. Vísne scire hanc esse diaboli luctam Tuæ invidentis prosperitati?
Β. Εἰπὼν ὀνήσεις· πολλὰ γὰρ παλαίομαι.	B. Dicens mihi proderis; nam graviter afflictor.
Α. Ἄκουε.	A. Audi.
Β. Φάσκε.	B. Loquere.
Α. Ἤκουσά σου λέγοντος οὐκ ἀδακρυτί.	A. Audivi te dicentem, non sine lacrymis.
Β. Τί τοῦτο; οὐκ ἀρνήσομαι.	B. Quidnam, obsecro? non negabo.
Α. Ὡς ἤν ποτ' εἰπὼν ὀντινοῦν λόγον τύχω, Ὅρκον δὲ μὴ θῶ, Ὡς οὐ τελείοις τοῖς λόγοις αἰσχύνομαι.	A. Si fortè quicpiam dixerim, quicquid illud sit, Juramentum verò non proferam, Ut minùs perfecti hujus sermonis me pudet.
Β. Τοῦτ' ἔστ' ἐκεῖνο ἐμφανῶς.	B. Hoc ipsum est planè.
Α. Τὸ λεῖπον αὐτὸς προστιθῇς σὺ τῷ λόγῳ Τόδ' ἐστὶν ὅρκος, Κακὸν πλήρωμα τῆς δεινῆς φλογός. Πλάτων δὲ ποιεῖ καὶ τόδε Ὡς μὴ θεόν τιν' ὀμνύειν τηρῶν σέβας.	A. Quod superest, ipse tu adjicias dictis. Istud autem est juramentum, Mala consummatio exitialis flammæ. Plato autem id agebat, Ne per quempiam deum juraret, religiosè cavens.
Β. Εὖ οἶδ' ὃ φήσεις.	B. Novi quid dicturus sis.
Α. Ἦν τις πλάτανος, καθ' ἧς ὤμνυ καὶ μόνης, Ἀλλ' οὐδὲ ταύτης εὐστόχως. Ἀλλ' οἶδεν ᾗ τὸν, τίνα δ', οὐ προσῆν ἔτι. Τί τοῦτο δ' ἔστιν Ὅρκου σκιά τις, ἔμφασίς τ' ἀνώνυμος.	A. Erat Platanus quædam, per quam solam jurabat, Sed neque ipsam rectè. Scilicet intelligebat aliquid (per quod jurabat), sed quid illiud esset, non addebat. Quid autem istud est? Juramenti umbra quædam, significatio expers nominis.
Β. Ἄνορκος ὅρκος. Ὡς ξένον!	B. Absque jurejurando jusjurandum. O res nova!
Α. Μὰ τὸ δαιμόνιον οἱ σοφοί.	A. Per dæmonium jurabant sapientes.
Β. Πανορκία Τοῦτ' ἔστιν ἤδη.	B. Universum juramentum Jam istud est.
Α. Πέρας τόδ' ἔστω τοῦ λόγου.	A. Verùm esto nostræ finis orationis.
Β. Διψῶντά με Λείψειν ἀπειλεῖς ὡς τάχος.	B. Sitienti mihi minaris citam discessionem.
Α. Εἰ μέν τοι μικρὸν ὅρκος εἶναί σοι δοκεῖ, Τοῦτ' οὐκ ἐπαινῶ. Εἰ δ' ἔστιν, ὥσπερ ἐστὶ, τῶν φρικτῶν λίαν, Κἀγώ τι τολμῶ τῶν καλῶν· Αὐτόν γέ σοι τὸν ὅρκον, ὅρκους ἐκτρέπου.	A. Si juramentum parvi momenti res tibi esso videtur, Id non laudo. Si verò est, ut re ipsà est, in numero rerum valdè horribilium, Ego quoquè audebe quid præclarum dicere. Per ipsum ego te juramentum obtestor, juramenta devita.
Β. Ἔχεις τὸ νῖκος.	B. Victoriam tulisti.
Α. Εἰ τοῦτ' ἔχοιμι, Χριστέ μου, σὲ δοξάζω Τὸν θαυματουργὸν, ὡς παρός. Πάντες δ' ὁμοῤῥοθοῦντες εἴπωμεν τάδε, Ἀμὴν, γένοιτο.	A. Si hanc referam, Christe mi, laudem tibi dabo Rerum mirabilium effectori, ut olim. Omnes autem consurgentes vocibus dicamus, Amen, fiat.