Eighth Council of Toledo (653 CE), Canon 2
Source: PL 84: 416-422
II. Secundae disputationis
occursu adfuit negotium tam difficile quam et grave, in quo de refugis atque
perfidis disputatione commota, utrumne posset eorumdem temperari sententia
damnatorum, magno satis conatu est exquisitum. Sed cum illarum series conditionum,
ad quas decursis non longe temporibus pro eorum penuria hostilitatis vastitas
nos iurare coegerat, nostris esset auditibus recensita, tantam reperimus
obligationis illic inesse texturam, ut macularum suarum nodositas non tantum
videretur prohibitionem dedisse transgressionum, quantum conclusisse viscera
pietatum. Aderat enim quod in utroque pavor agebat, et ne sancti nominis
profanatio fieret et ne miserationis operatio interiret, quia et ex Dei nominis
profanatione non aberat quod terrebat et ex prohibitione pietatis aderat quod
taedebat, dumque alterno periculorum obiectu se prolatae sententiae
compugnarent, periclitabamur ancipites in bifido partium dissidentium calle,
quo diremptionis tramite iudicium properaret; sed cum gressibus disputationis
nostrae sese difficultatis congressio devia obiecisset, properandi tandem
relicto discrimine, cum fragore singultuum et imbribus lacrymarum ad Deum qui
pietatis fons est verba simul et corda convertimus.
Aspira, sancte Spiritus, et
ducito nos in portum voluntatis tuae, sedatis fluctibus ignorantiae nostrae:
ecce enim periculorum syrtes in littore cursus nostri pervenimus atque hinc de
obviantibus naufragiorum obicibus quo dispositionis nostrae vela pandamus
attentionis consideratione non cernimus. Sed aspira rursum, sancte Spiritus, et
dato nobis te donante nosse quid iubeas ac te iuvante implere posse quod
iusseris, ut et perlustrando illumines quod nescimus et adiuvando perficias
quod implere pavemus. Si iam ergo in te requiescentes, erroneorum fluctuum
pavoribus abdicatis, commercia nos iubes disponere pacis, inchoemus illa quae
et in gloriam tuae omnipotentiae conferantur et humanae saluti te annuente
donentur. Temporibus non procul excursis cum quorumdam refugarum tumultuosa
seditio frequenter vastationes terris inferret, et scandala populis cum
excidiis irrogaret, adeo ut captivorum turmas reducere et desolationes terrae
quae tali concussae sunt peste quilibet conatus nequeat reparare, exactum est
vi potius necessitatis exortae quam deliberatione iudicii, ut contra eosdem
eisdemque simillimos cum omni fere populo acerrima iuramenta daremus, unde
iurasse nos per attestationem divini nominis conditio iuramenti demonstrat, et
ne resolvi queat sacrae Scripturae auctoritas instat; scribitur namque in
Exodo: Non assumes nomen Domini Dei tui in vanum, nec enim insontem habebit
Dominus eum qui assumpserit nomen Domini Dei sui frustra. Item in Levitico: Non
periurabis in nomine meo, nec pollues nomen Domini Dei tui: ego Dominus. At
vero quia illata pressurarum acerbitas resolvi possit ac debeat tam vinculorum
et lamentorum horror insinuat, quam eiusdem auctoritatis Dominicae praecepta
commendant: etenim iuxta veterem translationem ita quosdam per Isaiam gravi
exprobratione Dominus increpat dicens: Vae filii desertionis, dicit Dominus:
fecistis consilium non per me, et sponsionem non per spiritum meum, adiicere
peccatum super peccatum. Item Ieremias: Iniquitates nostrae declinaverunt ista
et peccata nostra amoverunt bona a nobis, quia inventi sunt in populo meo impii
et laqueos statuerunt ad dispergendos viros et comprehenderunt: ut laqueus
stans plenus volatilibus, sic domus eorum plena dolo. Et per Michaeam: Eheu
mihi anima, quia periit revertens ad terram, et qui corrigat inter homines non
est; omnes in sanguine iudicantur; unusquisque proximum suum tribulat
tribulatione; in malum manus suas praeparant. Ad beneficentiam certe quae
divinis oculis tanto est gratior quanto et invenitur esse praestantior, sic nos
Isaias instruit dicens: Dissolve colligationes impietatis, solve fasciculos
deprimentes. Paulus etiam vas electionis: Pietas ad omnia utilis est. Et
Iacobus: Iudicium sine misericordia illi qui non fecerit misericordiam;
superexaltat autem misericordia iudicium. Ioannes item: Qui odit fratrem suum
homicida est, et scitis quia omnis homicida non habet vitam aeternam in se
manentem? Et per semetipsum Veritas: Diligite inimicos vestros, benefacite his
qui vos oderunt: et iterum: Dimittite et dimittetur vobis; si autem non
dimiseritis, nec Pater vester coelestis dimittet vobis peccata vestra. Ecce
sunt dominicae iussionis hinc inde astipulata firmissima cautione praecepta, ac
proinde quia sunt divini oris prosecutione taxata, permanebunt per omnia
aeterna lege praefixa. Quid ergo? nunquid aut iuramenti iustitiam aut
misericordiae pacem sibi contraire narrabimus, dum scriptum sit: Misericordia
et veritas obviaverunt sibi, iustitia et pax se complexae sunt? Aut quia
controversiarum lapsus sese in contentione diffundunt adeo unius partis
assertionem narrabimus non implendam? cur alterius assertio partis iacturae
comminatur instantiam? Et quia iuramenti custodia ultionem non temperat
pavescendam, idcirco impietatis atrocitas mortem pariet exsecrandam? absit.
Etenim si publicis sacramentorum gestis, quod Deus avertat, a quibuslibet
illicita vel non bona exstitisset conditio alligata, quae aut iugulare animam
patris aut agere compelleret stuprum sacratissimae virginis; nunquid non
tolerabilius esset stultae promissionis reiicere vota, quam per inutilium
promissorum custodiam exhorrendam criminum implere mensuram? Quod si ita esset,
quomodo crederetur unius observantia iussionis esse fons pietatis, cum emitteret
rivulos ultionis? aut quaenam illa esset sacrae observatio legis quae
sacrilegia committeret pravitatis, vel cuius mensurae aequitas videretur, ut ex
unius praecepti cautela necis exoriretur immanitas truculenta? At nunc non ita
contendimus ut contentionum divortiis concitatis nos ipsos contentionis
certaminibus misceamus. Est vere pax in utroque quod dicimus, quia sic sanctus
Spiritus iter nostrorum cursuum temperat, ut in nullo devium hoc a sua
dispositione secludat: unde plena iam voce, pleniori fide, plenissimaque
intentione praedicimus, atque in totam sanctae ecclesiae universitatem
praedicamus pariter et optamus, nulla profanatione solius et summae divinitatis
nomen existere assumendum, nullo periurii sacrilegio indebite profanandum, nullo
uspiam contractu fallaciae contingendum. Nam si attestante Veritate propter
profanationem periurii evitandam prohibetur omnino iurare, cum dicitur: Sit
sermo vester: EST, EST, NON, NON; quod plus autem his est, a malo est: quomodo
impunitum erit nomen tantae gloriae voluntarie profanasse, dum in eo taxata
fides dignoscitur interiisse, vel quatenus pacis foedera in gentium discidia
ligabuntur, si non iuramenti pacta sanctiori integritate serventur? Etenim omne
quod in pacis foedere venit tunc solidius substat, cum iuramenti hoc
interpositio roborat, sed et omne quod animos amicorum conciliat tunc fixius
durat, cum eos sacramenti vincula ligant, omne etiam quod testis astipulat,
tunc verius constat, cum id adiectio iurationis affirmat; quod si et testis
deficiat, innocentis fidem sola iurisiurandi taxatio manifestat. Hinc et ut
motibus humanis divina voluntas panderet quod volebat, ne labens fragilitas pro
incerto teneret quod inviolatae veritatis promissio exprimebat, per Isaiam
loquitur dicens: Ego Dominus et non est alius, in memetipso iuravi: si ergo
tantae institutionis limite sunt votiva iuramenta servanda, quis alienorum a
veritate haec adstruat execrabiliter violanda? Stabunt ergo sacrae auctoritatis
vivida iussa nec vana profanatione erunt aliquatenus temeranda; verum ne
iuramenta quae data sunt videantur in nos ita penitus miserationum conclusisse
praecordia, ut nullam de pietatis affectu animae viscera concipiant
indulgentiam parituram, sic stabilitis contractibus iuramenti sinum misericordiae
aperimus, atque ita cunctis Deo placita devotione misereri censemus, ut nos nec
iuramenti teneat cautio reos, nec inhumanitas faciat exsecrandos. Occurrere
certe miserorum ruinis debet subsidio unusquisque quo valet, et relevatione
alienae vindictae a se Dei removere vindictam: libat enim Domino prospera qui
ab afflictis pellit adversa. Inde Iob ante passionis experientiam impendens
patientibus quod in passionis suae patientia memorabat, suarum virtutum
catalogum texens inter caetera sic connectit: Benedictio perituri super me
veniebat, et cor viduae consolatus sum: et paulo post: Flebam quondam super eum
qui afflictus erat, et compatiebatur anima mea pauperi. Hinc et Salomon: Erue
eos qui ducuntur ad mortem, et qui trahuntur ad interitum liberare non cesses.
Quibus sanctae auctoritatis instructi decretis, nec sanctum nomen profanasse
nos constat, quod nullatenus profanandum vox nostrae praedicationis insinuat,
et indulgentiae visceribus adapertis, licet oris sui professione damnati
difficile mererentur absolvi iuxta quod scriptum est: Sanguis tuus super caput
tuum, os enim tuum locutum est adversum te: et iterum: Ex ore tuo
iustificaberis, et ex ore tuo condemnaberis; tamen pietatis intuitu et parcendi
viam pandimus et misericordiam prorogamus; huius sane promissionis incaute
crudam cruentamque temperare sententiam illa quam maxime compellimur causa,
quod haec duo mala licet sint omnino cautissime praecavenda, tamen si periculi
necessitas ex his unum temerare compulerit, id debemus resolvere quod minori
nexu noscitur obligare. Quid autem ex his levius, quidve sit gravius pio
rationis acumine vestigemus; etenim dum periurare compellimur, creatorem quidem
offendimus, sed nos tantummodo maculamus; cum vero noxia promissa complemus, et
Dei iussa superbe contemnimus et proximis impia crudelitate nocemus, et nos
ipsos crudeliori mortis gladio trucidamus: illic enim duplici culparum telo
percutimur, hic tripliciter iugulamur. Restat ergo ut eo nostra pergat
sententia quo misericordiae patuerit via, quae ita Domino probatur accepta, ut
plus eam cupiat quam sacrificia veneranda, dicente ipso: Misericordiam volui et
non sacrificium. Hac indulgentiae concessa licentia miserationis ipsius opus in
gloriosi principis potestatem redigimus, ut quia Deus illi miserendi aditum
patefecit, remedia pietatis ipse quoque non deneget, quae ita principali
discretione moderata persistant, ut et illis sit aliquatenus misericordia
contributa et nusquam gens aut patria per eosdem aut periculum quodcunque perferat
aut iacturam, haec miserationis obtentu temperasse sufficiat. Caeterum
quaecunque iuramenta pro regiae potestatis salute vel contutatione gentis et
patriae vel hactenus sunt exacta vel deinceps exstiterint exigenda, omni
custodia omnique vigilantia insolubiliter decernimus observanda, a membrorum
truncatione mortisque sententia religione penitus absoluta. Sed ne pravarum
mentium versuta nequitia nosmet ad periurii quandoque devocet culpam, nec a
sanctae fidei regula hanc asserat venire sententiam, tam divinae auctoritatis
oracula, quam praecedentium Patrum asserta huic narrationi curavimus
innectenda. Etenim incommutabilis idemque semper existens Dei summi natura
praecellens sua saepe in sacris litteris legitur mutasse promissa, et pro
misericordia temperasse sententiam: unde quamlibet sit impassibilis atque
immutabilis idem quidem deitate firmissima, crebro tamen eius et iuramenta
leguntur et poenitentia, quae sacris exstant mysteriis adoperta. Iurare namque
Dei est a se ipso nullatenus ordinata convellere, poenitere vero eadem ordinata
cum voluerit immutare. Sic enim per Ieremiam dicit: Repente loquar adversum
gentem et adversum regnum, ut eradicem et destruam et disperdam illud: si
poenitentiam egerit gens illa a malo suo quod locutus sum adversum eam, agam et
ego poenitentiam super malo quod cogitavi ut facerem ei. Et per Ezechielem: Si
dixero iusto quod vita vivat et confisus in iustitia sua fecerit iniquitatem,
omnes iustitiae eius oblivioni tradentur, et iniquitate sua quam operatus est
in ipsa morietur: Si autem dixero impio: Morte morieris, et egerit poenitentiam
a peccato suo, vita vivet et non morietur. Si ergo nostra conversio sic divinam
mutat sententiam, cur miserorum tantae lacrymae vel pressura tam crudam non
temperet ex miseratione vindictam? Hinc etiam populo Israelitico saepe ultio
promissa suspenditur, et Ninivitarum perditio divinae sententiae permutatione
sedatur.
At vero illustri laudum titulo
praeclarus auctor Ambrosius in libro de Officiis primo huiuscemodi rei causa
sic loquitur: Est etiam contra officium, nonnunquam promissum solvere,
sacramentum custodire, ut Herodes qui iuravit quoniam quidquid petitus esset
daret filiae Herodiadis, et necem Ioannis praestitit ne promissum negaret. Nam
de Iephte quid dicam qui immolavit filiam quae sibi victori primum occurrerat,
quo votum impleret quod spoponderat ut quidquid sibi primum occurrisset
offerret Deo? Melius fuerat nihil tale promittere quam promissum solvere
parricidio. Item in libro tertio: Purum igitur ac sincerum oportet esse
affectum, ut unusquisque simplicem sermonem proferat, vas suum in sanctitate
possideat, nec fratrem circumscriptione verborum inducat, nihil promittat
inhonestum, ac si promiserit, tolerabilius est promissum non facere quam facere
quod turpe sit. Saepe plerique constringunt se iurisiurandi sacramento, et cum
ipsi cognoverint promittendum non fuisse, sacramenti tamen contemplatione
faciunt quod spoponderint; sicut de Herode supra scripsimus, qui saltatrici
praemium turpiter promisit, crudeliter solvit, turpe quod regnum pro saltatione
promittitur, crudele quod mors prophetae pro iurisiurandi religione donatur.
Quanto tolerabilius tale fuisset periurium sacramento? Et post pauca de Iephte
disserens: Miserabilis, inquit, necessitas quae solvitur parricidio. Melius est
non vovere quam vovere id quod sibi is cui promittitur nolit exsolvi. Et post
paululum: Non semper igitur promissa solvenda omnia sunt. Denique ipse Dominus,
sicut Scriptura indicat, frequenter suam mutat sententiam. Vir quoque
sanctissimus Augustinus vestigationis acumine cautus, inveniendi arte
praecipuus, asserendi copia profluus, eloquentiae flore venustus, sapientiae
fructu fecundus, haec in suis narrat affatibus: Duo sunt omnino genera
mendaciorum in quibus non magna culpa est; sed tamen non sunt sine culpa cum
aut iocamur aut quod promisimus mentimur . Illud primum in iocando ideo non est
perniciosissimum quia non fallit, novit enim ille cui dicitur ioci causa esse
dictum. Secundum autem ideo mitius est, quia retinet nonnullam benevolentiam.
Idem ipse: Non auferat, inquit, veritas misericordiam, nec misericordia
impediat veritatem; si enim pro veritate aut quasi rigida veritate oblitus
fueris misericordiam, non ambulabis in via Domini, in qua misericordia et
veritas obviaverunt sibi. Beatus etiam papa Gregorius et libris et meritis
honorandus, atque in ethicis assertionibus pene cunctis merito praeferendus,
sic in libris infert moralibus: Quia ergo behemoth iste ita inexplicabilibus
nodis ligat, ut plerumque mens in dubio adducta unde se a culpa solvere nititur
inde in culpa arctius adstringatur, recte dicitur: Nervi testiculorum eius
perplexi sunt. Argumenta namque machinationum illius quasi collaxantur ut
relinquant, eo magis implicantur ut teneant. Est tamen quod ad destruendas eius
versutias utiliter fiat, ut cum mens inter minora et maxima peccata
constringitur, si omnino nullus sine peccato evandendi aditus patet, minora
semper eligantur, quia et qui murorum undique ambitu ne fugiat clauditur, ibi
se in fugam praecipitat ubi brevior murus invenitur. Nostri quoque saeculi
doctor egregius, Ecclesiae catholicae novissimum decus, praecedentibus aetate
postremus, doctrinae comparatione non infimus, et quod maius est in saeculorum
fine doctissimus, atque cum reverentia nominandus Isidorus in libro
Sententiarum secundo haec pro tali narrat negotio: Non est conservandum
sacramentum quo malum incaute promittitur, veluti si quispiam adulterae
perpetuam cum ea permanendi fidem polliceatur: tolerabilius est enim non
implere sacramentum, quam permanere in stupri flagitio. Similiter in Synonymis:
In malis promissis rescinde fidem, in turpi voto muta decretum, quod incaute
vovisti non facias. Impia est promissio quae scelere adimpletur. Haec de sacris
paginis auctoribusque praecipuis brevissime sufficiat praelibasse, nam plurima
colligere poterit qui haec attentius legendo quaesierit: caeterum quibus haec
nequaquam sufficiunt, vel hinc sumant cum rubore silentium, quia optamus ut vas
electionis anathema esse Christo pro fratribus nostris, quam perdurare
crudelibus in delictis.
